Λιπαριά: Το σπάνιο και μοναδικό στον κόσμο ψάρι της λίμνης Βόλβης

Με το κοινό όνομα λιπαριά και απόλυτα προσαρμοσμένο στα εσωτερικά ύδατα, το είδος Alosa macedonica είναι ενδημικό της λίμνης Βόλβης. Παρά το γεγονός ότι η Βόλβη επικοινωνεί με τη θάλασσα και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από αυτήν, η λιπαριά δεν μεταναστεύει στη θάλασσα, σε αντίθεση με τα συγγενικά της είδη που είναι κατά κανόνα μεταναστευτικά.

Ας δούμε λοιπόν τα γεωγραφικά και  βιολογικά χαρακτηριστικά αυτού του ψαριού, το οποίο είναι μοναδικό, ακόμη και για τα παγκόσμια δεδομένα.

Προέλευση και γεωγραφικά δεδομένα

Όσον αφορά στην προέλευση του είδους, πιστεύεται ότι κατά την περίοδο που η λίμνη Μυγδονία επικοινωνούσε με τον Στρυμονικό κόλπο, η λιπαριά είχε ήδη κατέβει από την Ποντιοκασπική Λεκάνη στο Βόρειο Αιγαίο. Δεδομένου ότι τα συγγενικά της είδη είναι ανάδρομα, είναι σχεδόν βέβαιο πως και η ίδια υπήρξε ανάδρομη, δηλαδή ανέβαινε στους ποταμούς για αναπαραγωγή.

Με αυτόν τον τρόπο πιστεύεται πως ανέβηκε και στον Κρανόλακκο, μέσω του οποίου η λίμνη επικοινωνούσε με τον Στρυμονικό κόλπο. Καθώς, όμως, η επικοινωνία της λίμνης Μυγδονίας με τη θάλασσα διακοπτόταν κατά περιόδους, εξαιτίας της εναλλαγής των παγετωδών και των μεσοπαγετωδών περιόδων, σε κάποια τέτοια περίοδο, η λιπαριά πρέπει να αποκλείσθηκε και έτσι αναγκάσθηκε να προσαρμοσθεί και να ζήσει ολοβιοτικά, στο κλειστό πλέον σύστημα της λίμνης.

Μορφολογία και χαρακτηριστικά

Το σώμα της λιπαριάς είναι ατρακτοειδές, πλευρικά πεπιεσμένο. Ο χρωματισμός της ράχης είναι στις αποχρώσεις του μπλε και του πράσινου, χαρακτηριστικό της είναι η ασημί πλευρά και κοιλιά, όπως τα 4-8 μαύρα στίγματα που φέρει στο άνω μέρος της ράχης της!

Διατηρεί χρυσαφί πλευρική γραμμή, η οποία εκτείνεται από το πάνω μέρος του ματιού μέχρι την βάση του άνω λοβού του ουραίου πτερυγίου. Το κεφάλι είναι και αυτό πεπλατυσμένο, όπως το υπόλοιπο σώμα της, ενώ το μάτι καλύπτεται από αναπτυγμένο βλέφαρο.

Η λιπαριά είναι από τα ελάχιστα ψάρια των γλυκών νερών, η οποία διαθέτει  δόντια στα υπερώια οστά!

Ως ανώτατο ηλικιακό όριο για τη λιπαριά θεωρούνται τα 10 έτη, σπάνια, ωστόσο, έχουν βρεθεί άτομα άνω των 5 – 6 ετών. Το είδος τρέφεται με ζωοπλαγκτό, αλλά κάποια από τα μεγαλύτερα άτομα έχουν τη δυνατότητα να τρέφονται και με μικρά ψάρια. Τα θηλυκά άτομα είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα αρσενικά.

Αναπαραγωγικό σύστημα

Αναπαραγωγικά, η λιπαριά ωριμάζει έπειτα από το πρώτο έτος της ηλικίας της και φθάνει σε μέγεθος τα 11 – 14 εκατοστά. Αναπαράγεται κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και εναποθέτει τα αβγά της σε παράκτια νερά με βυθό, κατά προτίμηση πετρώδη ή με χονδρή άμμο. Η αναπαραγωγή της τοποθετείται, χρονικά, πολύ αργότερα σε σχέση με την περίοδο αναπαραγωγής των μεταναστευτικών συγγενικών της ειδών και λίγο αργότερα από τα μη μεταναστευτικά.

Οι ανωτέρω διαφορές πιστεύεται πως προκύπτουν ως προσαρμογή σε διαφορετικές οικολογικές συνθήκες που επικρατούν στη λίμνη Βόλβη, οι οποίες αφορούν κυρίως στις θερμοκρασίες (υψηλές τιμές για μακρά περίοδο) και στη διαθέσιμη τροφή (ανάπτυξη πλαγκτού).

Τα τελευταία έτη, ο πληθυσμός της λιπαριάς στη λίμνη Βόλβη έχει αυξηθεί, ως αποτέλεσμα της χαμηλής εμπορικής της αξίας ως αλιεύματος και της υπεραλίευσης των κύριων θηρευτών της (π.χ. Perca fluviatilis-πέρκα, Aspius aspius-ασπρογρίβαδο, Silurus glanis-γουλιανός).

Ωστόσο, δεδομένου ότι η έκταση που καλύπτεται από τον πληθυσμό του είδους είναι εξαιρετικά περιορισμένη (αφού αντιστοιχεί μόνο στην έκταση της λίμνης Βόλβης), κάθε ενδεχόμενη μεταβολή (υποβάθμιση) της ποιότητας του ενδιαιτήματος, εξαιτίας των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων ή ακόμη και κάποιων τυχαίων γεγονότων, θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση του είδους.

Οι κυριότερες απειλές για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση του είδους είναι η ενδεχόμενη εισαγωγή αλλόχθονων ειδών, η απόληψη υδάτων για άρδευση και το φαινόμενο του ευτροφισμού που παρατηρείται στη λίμνη. Κατά το παρελθόν, η αλιευτική δραστηριότητα στη λίμνη Βόλβη ασκούνταν ανεξέλεγκτα και η υπεραλίευση ήταν ένα συχνό φαινόμενο.

Σήμερα, οι ψαράδες έχουν μειωθεί, με αποτέλεσμα η αλιευτική πίεση που ασκείται στους πληθυσμούς των ψαριών να είναι -θεωρητικά πάντα -πιο χαμηλή.

Εξάπλωση

Η λιπαριά είναι είδος ενδημικό και η εξάπλωσή της περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στη λίμνη Βόλβη στη Βόρεια Ελλάδα, καταλαμβάνοντας λιγότερα από 80 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Παλαιότερα, το είδος απαντούσε και στη λίμνη Κορώνεια,δυστυχώς, όμως η πτώση της στάθμης και οι αυξημένες θερμοκρασίες που επικράτησαν τον Αύγουστο του 1995 οδήγησαν σε μαζικούς θανάτους ψαριών που ζούσαν στη λίμνη.

Καθεστώς προστασίας

Η λιπαριά, ψάρι ενδημικό της λίμνης Βόλβης, περιλαμβάνεται στους καταλόγους της Παγκόσμιας Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), καθώς και στα Παραρτήματα ΙΙ και V της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Επίσης, προστατεύεται και από την ελληνική νομοθεσία, όσον αφορά στη διαχείριση των αλιευμάτων, αλλά, στην πράξη, τα μέτρα προστασίας που λαμβάνονται δεν είναι παρά ελάχιστα.

Από παρατηρήσεις ψαράδων, υπάρχει η γενική ομολογία ότι η λιπαριά είναι ένα πολύ νόστιμο ψάρι, το οποίο μαγειρεύεται ψητό και παστό.

Eπιμέλεια κειμένου-διορθώσεις: Δημήτρης Σφαλτός

carp-matchfishing.gr