Η πάλη των γυναικών για το δικαίωμα της ψήφου

Η πάλη των γυναικών για το δικαίωμα συμμετοχής στα κοινά είναι πολύ μεγαλύτερη ιστορικά από το κεκτημένο δικαίωμα τους . Ξεκινά προς το τέλος της φεουδαρχίας , όταν τα πρώτα εργοστάσια άνοιξαν τις πόρτες τους στις γυναίκες. Φθηνά εργατικά χέρια στην αρχή, δασκάλες και διοικητικές υπάλληλοι στη συνέχεια. Έπαιρναν το μισό μεροκάματο των ανδρών και κάποτε λιγότερο από αυτό. Μέσα από την εργασία της γυναίκας, το κεφάλαιο δυνάστευε και καταπίεζε και τον άνδρα. Και, το κυριότερο, λίγες στην αρχή το καταλάβαιναν. Οι πρώτοι αγώνες έγιναν για το κατά το δυνατόν κλείσιμο της ψαλίδας ανάμεσα στα μεροκάματα των ανδρών και των γυναικών. Δεν ήταν εύκολο.

Ο Μαρξ έγραψε ότι «η αστική τάξη αφαίρεσε από τις οικονομικές σχέσεις την τρυφερή σκέπη και τις μετέτρεψε σε ζήτημα απλού χρηματικού λογαριασμού».

Η Ιρλανδή Μ. Wollstonecraft  προσπάθησε με βιβλία να διαφωτίσει τις εργαζόμενες. Πήγαν στον βρόντο. Είχε ήδη ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση, όταν έγραψε το σπουδαιότερο έργο της «Η άμυνα για τα δικαιώματα της γυναίκας». Τα Γυναικεία επαναστατικά σώματα και γυναικείες λέσχες είχαν ξεφυτρώσει παντού κι έδιναν βροντερό  «παρών» στις εξελίξεις. Κορυφαία στιγμή ήταν η 5η Οκτωβρίου του 1791, όταν με έφοδο οι γυναίκες κατέλαβαν  τις Βερσαλλίες. Στο μνημειώδες έργο του «Οι γυναίκες της επανάστασης», ο J. Michellie έγραψε:

«Οι άνδρες αποδείχτηκαν ήρωες στις 14 Ιουλίου και οι γυναίκες στις 5 Οκτωβρίου. Εκείνοι κυρίευσαν την βασιλική Βαστίλη, εκείνες την βασιλική εξουσία». Η ηρωίδα της Επανάστασης, Olympe de Gouges , συνέταξε τότε τη «Διακήρυξη για τα δικαιώματα της Γυναίκας πολίτισσας», με καταλυτικό σκεπτικό:

«Αφού η γυναίκα έχει το δικαίωμα να ανέβει στη λαιμητόμο, έχει και το δικαίωμα να ανεβαίνει στο βήμα του ρήτορα».

Η επανάσταση όμως ήταν ανδρική υπόθεση. Ούτε ο Μαρά ούτε ο Ροβεσπιέρος έβλεπαν με καλό μάτι τη γυναικεία χειραφέτηση. Στα 1793, οι γυναικείες λέσχες έκλεισαν με συνοπτικές διαδικασίες. Σιγά σιγά, έγινε σαφές ότι τίποτα δεν μπορούσε να γίνει, αν οι γυναίκες δεν είχαν λόγο στα κέντρα αποφάσεων. Χρειαζόταν γι’ αυτό, πρόσβαση των γυναικών στην ανώτατη εκπαίδευση και δικαίωμα ψήφου, ώστε να εκλέγουν αυτούς που θα προωθούσαν τα δίκια τους και να εκλέγονται και οι ίδιες. Οι αγώνες «για δικαίωμα στη μόρφωση» και «δικαίωμα στο εκλέγειν» ξεκίνησαν σχεδόν ταυτόχρονα στα μέσα του ΙΘ’ αιώνα.

Το 1865, η Ότο Πέτερς ίδρυσε τον Πανγερμανικό Σύνδεσμο Γυναικών. Είχε προηγηθεί η Αγγλίδα Ε. Blackwell , που πήρε πτυχίο και άδεια εξάσκησης του ιατρικού επαγγέλματος, στα 1859. Ακολούθησε η Αμερικανίδα Μ. Mitchel  που έγινε η πρώτη στον κόσμο αστρονόμος, στα 1866.  Στα 1868, το παρισινό πανεπιστήμιο, με μια μνημειώδη απόφαση, άνοιγε στις γυναίκες τις πόρτες της Νομικής Σχολής. Αμέσως το ακολούθησαν και τα υπόλοιπα της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης.

Στα 1867, δημιουργήθηκε στο Λονδίνο ο «Σύλλογος υπέρ της γυναικείας ψήφου» με μέλη αυτές που επρόκειτο να μείνουν στην ιστορία με την ονομασία «σουφραζέτες» (από τη λέξη suffrage [σάφριτζ] που σημαίνει δικαίωμα ψήφου και επιδοκιμασία). Δυο χρόνια αργότερα, στα 1869, η αποκλειστικά αντρική αγγλική βουλή προχωρούσε στην πρώτη σημαντική υποχώρηση:

Όσες Αγγλίδες πλήρωναν φόρο, αποκτούσαν το δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές. Η μεγάλη κατάκτηση όμως σημειωνόταν την ίδια χρονιά στην πολιτεία του Ουαϊόμινγκ (ΗΠΑ)όπου ψηφίστηκε η παροχή πλήρους εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες. Ταυτόχρονα, κέρδιζε έδαφος και η συνδικαλιστική προσπάθεια.

Στα 1871, η Κεντρική Επιτροπή της Α’ Διεθνούς αποφάσιζε να δημιουργηθούν γυναικεία τμήματα μέσα στους κόλπους των εργατικών σωματείων. Πέρασαν 22 χρόνια άγριας πάλης. Στα 1893, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία παραχωρούσαν πλήρες εκλογικό δικαίωμα στις γυναίκες.

Ο εικοστός αιώνας βρήκε τις γυναίκες σε μαχητική πρωτοπορία. Στα 1906, οι Φιλανδές απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές αλλά δεν έμειναν εκεί. Τον επόμενο χρόνο, κέρδισαν πλήρη δικαίωμα στο εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Στις 15 Μαρτίου του 1907, οι πρώτες στον κόσμο βουλευτίνες εκλέχθηκαν εκεί. Ήταν 19 και ανέλαβαν καθήκοντα στις 23 Μαΐου. Το παράδειγμα της Φιλανδίας ακολούθησαν η Νορβηγία (1913), η Δανία (1915) και η Ολλανδία (1917). Η Οκτωβριανή επανάσταση βρήκε τις γυναίκες της Ρωσίας να δίνουν τη μάχη και να εξισώνονται σε όλα με τους άνδρες:  Πολιτικά, εργασιακά, νομικά.

Ήταν ένα προηγούμενο που δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητο. Με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, η μια μετά την άλλη, οι διάφορες χώρες αναγκάζονταν να παραχωρήσουν στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου: Στα 1918, η Αγγλία. Τον επόμενο χρόνο, η Lady Nancy Astor  γινόταν η πρώτη γυναίκα που περνούσε το κατώφλι της Βουλής των κοινοτήτων ως βουλευτίνα. Στα 1919, δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες παραχώρησαν οι Γερμανία, Αυστρία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία αλλά και η Νότια Αφρική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες στα 1920. Στα 1921, οι Πολωνία, Σουηδία και ο υπερατλαντικός Καναδάς. Στα 1931, η Ισπανία. Η Ελλάδα έμεινε πίσω.

Το 1920 το Σοσιαλεργατικό Κόμμα κατέβηκε στις εκλογές φωνάζοντας, ανάμεσα στα υπόλοιπα προεκλογικά του συνθήματα, «Σφυρί, δρεπάνι και ψήφο στο φουστάνι».

Την ίδια περίοδο είχε ξεκινήσει ο οργανωμένος αγώνας για την πολιτική χειραφέτηση της Ελληνίδας και είχε ιδρυθεί ο «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της γυναικός» με πρόεδρο τη Μαρία Νεγρεπόντη και αντιπρόεδρο την Αύρα Θεοδωροπούλου, πρωτοπόρο του γυναικείου κινήματος.
Οι συζητήσεις που έγιναν στη Βουλή από το 1920 δεν είχαν θετικό αποτέλεσμα διότι οι γυναίκες θεωρούνταν …ανισόρροπες και άρα αναξιόπιστες για να αποφασίσουν για το μέλλον του έθνους.

«…Ορισμένα τινά Ελληνικά θήλεα ζητούν να δοθή ψήφος εις τας γυναίκας. Σχετικώς με το ίδιον τούτο θέμα διαπρεπέστατος επιστήμων είχεν άλλοτε αναπτύξει από του βήματος της Βουλής το επιστημονικώς πασίγνωστον, άλλως τε, γεγονός ότι παν θήλυ διατελεί εις ανισόρροπον και έξαλλον πνευματικήν κατάστασιν ωρισμένας ημέρας εκάστου μηνός… Νεώτεραι και ακριβέστεραι έρευναι καταδείκνυσιν ότι ου μόνον ωρισμένας ημέρας, αλλά δι’ όλου του μηνός τελούσιν άπαντα τα θήλεα εις πνευματικήν και συναισθηματικήν ανισορροπίαν… Επειδή εν τούτοις αι ημέραι αύται, δεν συμπίπτουν ως προς όλα τα θήλεα, είναι αδύνατον να ευρεθή ημέρα πνευματικής ισορροπίας και ψυχικής γαλήνης όλων των θηλέων, ώστε την ευτυχή εκείνην ημέραν να ορίζονται αι εκάστοτε εκλογαί. Η γυναικεία συνεπώς ψήφος είναι πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον» έγραφε η Εφημερίδα «Νέα Ημέρα» στις 20 Μαρτίου του 1928.

Μόλις στα 1930, οι φιλελεύθεροι του Ελευθέριου Βενιζέλου ψήφισαν νόμο με τον οποίο επιτρεπόταν στις γυναίκες να εκλέγουν δημοτικούς και κοινοτικούς άρχοντες αλλ’ όχι και να εκλέγονται. Το Προεδρικό Διάταγμα της 5ης Φεβρουαρίου του 1930, επέτρεπε αρχικά στις Ελληνίδες να ψηφίσουν στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές. Το δικαίωμα του «εκλέγειν» για τις γυναίκες στην Ελλάδα θεσπίστηκε μόλις το 1930 αλλά  δεν αφορούσε όλες τις ελληνίδες.

Στις 11 Φεβρουαρίου  1934 οι Ελληνίδες ψήφισαν για πρώτη φορά, στις δημοτικές εκλογές. Το δικαίωμα εκχωρήθηκε μόνο σε όσες είχαν τελειώσει τουλάχιστον το Δημοτικό και ήταν άνω των 30 ετών.
Στους εκλογικούς καταλόγους της Αθήνας γράφτηκαν μόλις 2.655 κυρίες, από τις οποίες ψήφισαν τελικά μόνο 439. Στις πρώτες εκλογές που ψήφισαν γυναίκες Δήμαρχος Αθηναίων αναδείχθηκε ο Κώστας Κοτζιάς, επί των ημερών του οποίου διαμορφώθηκε το Πεδίον του Άρεως.

Δικαίωμα ψήφου και στις βουλευτικές εκλογές απέκτησαν  στις 28 Μαΐου του 1952, χωρίς όμως τελικά να συμμετάσχουν στις εκλογές του Νοεμβρίου, γιατί δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Το 1953, σε επαναληπτική εκλογή στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Ήταν η Ελένη Σκούρα του κόμματος «Ελληνικός Συναγερμός», που μαζί με τη Βιργινία Ζάννα από το «Κόμμα Φιλελευθέρων», ήταν οι πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα. Κανονικά οι γυναίκες συμμετείχαν για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές στις  19 Φεβρουαρίου του 1956. Στις εκλογές αυτές  η Λίνα Τσαλδάρη της ΕΡΕ και η Βάσω Θανασέκου της «Δημοκρατικής Ένωσης» κατάφεραν να εκλεγούν στη Βουλή. Η Λίνα Τσαλδάρη έγινε και η πρώτη γυναίκα – υπουργός, καθώς ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση Καραμανλή. Την ίδια χρονιά εκλέχθηκε και η πρώτη γυναίκα Δήμαρχος, η Μαρία Δεσύλλα, στην Κέρκυρα.

Για την αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών πρωτοστάτησε το φεμινιστικό κίνημα. Μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της ήταν η Καλλιρρόη Παρρέν, εκδότρια του περιοδικού «Εφημερίς των Κυριών».

Το γυναικείο κίνημα πέτυχε τη μεγαλύτερη νίκη του, όταν στο Σύνταγμα του 1975 καθιερώθηκε η αρχή της ισότητας των δυο φύλων.

Το 1979 τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν ένα συνέδριο στο οποίο συζητήθηκε η απάλειψη κάθε είδους διάκρισης όσον αφορά στο γυναικείο φύλο και οι αποφάσεις τους τέθηκαν σε ισχύ από τις χώρες-μέλη στις 3 Σεπτεμβρίου του 1981

Η πιο πρόσφατη χώρα που παραχώρησε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες είναι το Μπουτάν, το 2008.