Κυριακή του Θωμά: Το ταφικό έθιμο του Πόντου

Το ταφικό έθιμο θέλει τους ζωντανούς να γιορτάζουν με τους νεκρούς τους.
Λένε ότι την Κυριακή του Θωμά οι ψυχές των νεκρών βρίσκονται ενεργειακά πιο κοντά στους ζωντανούς. Αυτή η αντίληψη, βαθιά ριζωμένη στην παράδοση των ορθόδοξων Ποντίων, είναι που τους φέρνει τη συγκεκριμένη μέρα στους τάφους των αγαπημένων τους προσώπων.

Σε ένα έθιμο χαράς και όχι πένθους, το τραπέζι στήνεται δίπλα στα μνήματα, με κρασί, βότκα, πασχαλινά αυγά, σορβά, πιροσκί και πουρμάδες (κολοκυθόπιτες). Υπό τους ήχους της ποντιακής λύρας, του κλαρίνου, του ακορντεόν ή του μπαγιάν (θυμίζει ακορντεόν δίχως πλήκτρα), οι ζωντανοί γιορτάζουν μαζί με τις ψυχές, για να δείξουν ότι δεν ξεχνούν τους δικούς τους ανθρώπους αλλά και ότι δεν φοβούνται το θάνατο, τη συνέχεια της ζωής.

Η διαδικασία ξεκινά νωρίς το πρωί με την προετοιμασία των μεζέδων και αμέσως μετά τη λειτουργία, η πομπή κατευθύνεται στους τάφους των συγγενών. Εκεί ψάλλεται τρισάγιο υπέρ των ψυχών, απλώνονται τα τραπεζομάντιλα, ο παπάς ευλογεί τα εδέσματα και μετά από μια σύντομη αναφορά στο έθιμο, για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να γνωρίζουν οι νεότεροι, οι μεζέδες μοιράζονται σε γνωστούς και αγνώστους, υπό τους ήχους της παραδοσιακής μουσικής. Οι οικογένειες ανταλλάσσουν μεταξύ τους τρόφιμα και, σύμφωνα με την παράδοση, όσο περισσότερος κόσμος περάσει από έναν τάφο, τόσο καλύτερα είναι για τον νεκρό που κείτεται σε αυτόν. Ξεχωριστή θέση έχουν το κόκκινο κρασί που συμβολίζει το αίμα του Χριστού αλλά και τα πασχαλινά αυγά που μεταφέρουν το αναστάσιμο μήνυμα.

Οι ρίζες του ταφικού εθίμου του Πόντου χάνονται στην αρχαιότητα καθώς σύμφωνα με την αντιπρόεδρο της Αδελφότητας Κρωμναίων, Μαρίκα Μικρομάστορα, οι αρχαίοι τιμούσαν τους νεκρούς τους πηγαίνοντας στους τάφους τους σιτάρι και κρασί. Το έθιμο συνδέθηκε με τον Ερμή, τον αγγελιοφόρο των θεών ενώ επικρατούσε η αντίληψη ότι ο ίδιος μετέφερε τα νέα από τους ζωντανούς στους νεκρούς.

Αργότερα άντεξε στην πάροδο του χρόνου και μάλιστα έκανε και το ταξίδι της προσφυγιάς μαζί με όσους έφτασαν στην Ελλάδα και το διαφύλαξαν με θρησκευτική ευλάβεια. Πριν από σαράντα χρόνια πολλοί ήταν εκείνοι που πήραν την πρωτοβουλία για την αναβίωσή του σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και έτσι κάθε Κυριακή του Θωμά η συγκεκριμένη τελετουργία επαναλαμβάνεται με σεβασμό προς την παράδοση. Επίσημοι προσκεκλημένοι είναι πάντα όλοι οι συγγενείς των Ποντίων που… έχουν πεθάνει, διότι, σύμφωνα με το έθιμο, οι ψυχές των νεκρών ανεβαίνουν στον επίγειο κόσμο την ημέρα της Ανάστασης για να παραμείνουν ως την ημέρα του Αγίου Πνεύματος.
Ξετυλίγοντας τις δικές της μνήμες από την παιδική της ηλικία η κ. Μικρομάστορα διηγείται: «Πηγαίναμε στα νεκροταφεία και στήναμε το τραπέζι μαζί με τη γιαγιά μου που ήρθε από την Τραπεζούντα το 1928. Παίρναμε τα αυγά και τα τσουρέκια και πηγαίναμε στο μνήμα του παππού. Καθόμασταν μέχρι το μεσημέρι, μιλούσαμε, πολλές φορές γελούσαμε, άλλες φορές κλαίγαμε, τρώγαμε, και με αυτό τον τρόπο τιμούσαμε τους νεκρούς. Φτιάχναμε μάλιστα τα αγαπημένα φαγητά των προγόνων μας, εκείνα που απολάμβαναν και προτιμούσαν ιδιαίτερα. Επίσης οι συγγενείς παράγγελναν στους οργανοπαίχτες τα αγαπημένα τραγούδα των νεκρών, σε μια ακόμη ένδειξη σεβασμού προς αυτούς».

Σε κάθε περίπτωση, το αίσθημα της θλίψης από την απώλεια των αγαπημένων και από τα μοιρολόγια δεν είναι αρκετό για να καλύψει το αισιόδοξο μήνυμα της ημέρας. Πάνω από όλα είναι ένα τραπέζι χαράς που μεταφέρει το μήνυμα ότι η ζωή πάντα συνεχίζεται και παραπέμπει στην ανάσταση των νεκρών.

Και φέτος οι προετοιμασίες για την αναβίωση του ταφικού εθίμου ξεκίνησαν από νωρίς σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπως στην Καλαμαριά και το Φίλυρο της Θεσσαλονίκης, την Κοζάνη, το Κιλκίς, τη Δράμα, την Ηγουμενίτσα, αλλά νοτιότερα, όπως στα Σούρμενα της Αθήνας κ.α.

Είτε πρόκειται για την Κυριακή του Θωμά, είτε για την δεύτερη μέρα του Πάσχα που έχει επικρατήσει σε ορισμένες περιοχές να γιορτάζεται το έθιμο, οι παλαιότεροι δίνουν τη σκυτάλη της παράδοσης στους νεότερους μαζί με την ελπίδα της διατήρησης της μνήμης του παρελθόντος…

dikaiologitika.gr