Το «ψυχογράφημα» του Survivor: Γιατί το ριάλιτι επιβίωσης έχει καθηλώσει τους Έλληνες

Ένας σύγχρονος τρόπος ψυχαγωγίας, μια έξη ή ένα κοινωνικό φαινόμενο; Τι είναι τελικά το ριάλιτι επιβίωσης Survivor που έχει… τρελάνει όχι μόνο τα μηχανάκια της AGB αλλά και τους Έλληνες τηλεθεατές; Με τη βοήθεια του καθηγητή στο τμήμα κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Θεόδωρου Σακελλαρόπουλου και της ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας κ. Δήμητρας Σφήκα, το CNN Greece επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τα μυστικά της επιτυχίας του παιχνιδιού και τον τρόπο με τον οποίο επιδρά στην ελληνική κοινωνία.

Για τους περισσότερους Έλληνες, το Survivor δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Αποτελεί μια αγαπημένη καθημερινή συνήθεια, που για ορισμένους φτάνει και στα όρια του… εθισμού. Η παρακολούθηση των εξελίξεων στην τηλεόραση είναι ένα μόνο μέρος του «φαινομένου» αυτού, καθώς αμέσως μετά τη λήξη του εκάστοτε επεισοδίου η συζήτηση και η κριτική για την εκπομπή μεταφέρεται στα κοινωνικά δίκτυα.

Οι τηλεθεατές ταυτίζονται με… πάθος με τους «μαχητές» ή τους «διάσημους» και παρακολουθούν με αγωνία τις περιπέτειές τους –αλλά και τις κακουχίες που περνούν- στον εξωτικό Άγιο Δομίνικο. Γράφουν τις σκέψεις τους στο Facebook και στο Twitter, διασταυρώνουν τα «ξίφη» τους με άλλους χρήστες και χρησιμοποιούν όλα όσα είδαν για να διακωμωδήσουν την προσωπική τους πραγματικότητα ή αυτή που διαμορφώνεται στη χώρα μας.

Το ερώτημα, λοιπόν, που γεννάται είναι αν μπορούμε να μιλήσουμε για «φαινόμενο Survivor».

«Η γνώμη μου είναι ότι είναι υπερβολικό. Κάθε εποχή έχει τους δικούς της τρόπους ψυχαγωγίας. Τη δεκαετία του ‘80 υπήρχε κάποια σειρά που ήταν δημοφιλής. Τη δεκαετία του ‘90 ήταν κάποια άλλη. Στη συνέχεια ήταν το ριάλιτι Big Brother. Κάθε εποχή έχει τη δική της ψυχαγωγία και νομίζω ότι κάτι τέτοιο είναι και το Survivor, δεν είναι κάτι διαφορετικό» λέει στο CNN Greece, ο κ. Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος.

«Ένα σύγχρονο lifestyle»

Γιατί, όμως, το Survivor είναι τόσο καθηλωτικό για τους τηλεθεατές του; Ποια είναι τα «συστατικά» που κάνουν το ελληνικό τηλεοπτικό κοινό να αναμένει με ανυπομονησία την εξέλιξη των αγώνων, την επόμενη «αποχώρηση» ή να παίρνει θέση υπέρ του ενός ή του άλλου παίκτη;

«Αυτό που θα τόνιζα ως αιτία εξάπλωσης είναι το μοντέλο το οποίο προβάλει. Το μοντέλο ζωής. Και από τα λίγα που έχω δει φαίνεται ότι το μοντέλο αυτό συγκινεί τον κόσμο. Ποια είναι τα στοιχεία; Πρώτα από όλα είναι ένα θέαμα, είναι θεαματικό. Το δεύτερο είναι ότι περιέχει μέσα έναν ανταγωνισμό, ο οποίος κρατάει το ενδιαφέρον των θεατών. Τρίτον σαν όλες τις μορφές ψυχαγωγίας υπάρχει ταύτιση. Ταυτίζεται ο θεατής με τα δρώμενα, με αυτά που συμβαίνουν. Και αυτά που συμβαίνουν είναι και το μεγάλο του πλεονέκτημα. Αναφέρεται σε έναν εξωτικό τόπο. Αυτό είναι το πιο ωραίο, που ένας άνθρωπος ταυτίζεται ιδιαίτερα μέσα σε μια Ελλάδα καθημαγμένη από την κρίση» εξηγεί ο κ. Σακελλαρόπουλος, και συνεχίζει: «Μετά, είναι νέοι άνθρωποι. Μια προβολή του φαινομένου της υγείας. Είναι υγιείς, νέοι άνθρωποι με κορμιά ωραία, σμιλεμένα σαν αρχαία ελληνικά αγάλματα. Ωραίες κοπέλες, καλλίγραμμες. Στη συνέχεια, οι άνθρωποι αυτοί είναι μαχητές. Όλοι αυτοί οι ωραίοι νέοι και οι όμορφες είναι μαχητές, αγωνίζονται για τη ζωή. Αυτό προσδίδει μια ταύτιση με αυτόν που το βλέπει. Θα ήθελε και αυτός να είναι μαχητής και να κατακτά κάτι, έχοντας δίπλα του ωραίους ανθρώπους -άντρες και γυναίκες».

Η ταύτιση αυτή με πρόσωπα και καταστάσεις, πραγματικές ή πλασματικές, δεν είναι ένα στοιχείο που εντοπίζεται μόνο στη σύγχρονη εποχή. Υπήρχε και παλαιότερα και αδιαμφισβήτητα θα υπάρχει και στο μέλλον. «Σε άλλες εποχές αυτό γινόταν διαφορετικά, στο μυθιστόρημα ή στο σινεμά. Σε βιβλία και ταινίες υπάρχει μια πλοκή που ο θεατής ταυτίζεται. Ταυτίζεται με τον κατάσκοπο, με τον γκάνγκστερ με τον Σούπερμαν ή οποιονδήποτε άλλο ήρωα. Απλώς η εποχή μας απαιτεί τα στοιχεία που αναφέραμε προηγουμένως. Και τα βλέπουμε καθημερινά στο lifestyle που προβάλλεται. Είναι ένα σύγχρονο lifestyle» αναφέρει ο κ. Σακελλαρόπουλος.

Περί στερεοτύπων ο λόγος

Η «παρέα» του Survivor αποτελεί μια «μικρογραφία» της ελληνικής κοινωνίας του σήμερα και από κοινωνιολογικής άποψης, όλα όσα διαδραματίζονται στη μικρή οθόνη θα μπορούσαν να μελετηθούν για να εντοπιστούν ορισμένα στερεότυπα της εποχής μας.

Και ποια είναι ορισμένα εξ’ αυτών; «Τα στερεότυπα σε σχέση με το πώς πρέπει να είναι ένα άτομο. Αυτά τα εξωτερικά στοιχεία που αναφέραμε προηγουμένως –δυνατός, υγιής, καλλίγραμμος, μαχητής, αγωνιστής. Μετά οι σχέσεις που διαμορφώνονται. Τοστερεότυπο των σχέσεων, της αλληλεγγύης, του ανταγωνισμού ή της υπονόμευσης των φύλων. Στη συνέχεια, το στερεότυπο της φιλίας. Μπορεί να υπάρξει φιλία μέσα σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό περιβάλλον; Επίσης, η επίτευξη των στόχων. Τι ρόλο παίζει η επίτευξη των στόχων στην προοπτική ενός ανθρώπου, στην καθημερινότητά του, στη ζωή του; Εκεί, το επιτυγχάνουν. Κάθε βράδυ πετυχαίνουν έναν στόχο» λέει ο κ. Σακελλαρόπουλος, και συνεχίζει: «Ακολούθως, το θέμα της αξιολόγησης. Το στερεότυπο της αξιολόγησης, ότι δηλαδή όλοι αξιολογούμαστε. Καλούνται τα παιδιά του Survivor να ψηφίσουν ποιος θα φύγει στο τέλος. Και οι περισσότεροι κρίνουν, απ’ όσο έχω καταφέρει να εντοπίσω, από το πόσο συμμετείχε στο συνολικό επίτευγμα της ομάδας και όχι με βάση τη φιλία. Αυτό δεν είναι κακό κατ’ ανάγκην. Μπορεί να είναι και καλό. Αυτά όλα είναι στοιχεία τα οποία μπορούμε να μελετήσουμε για να δούμε τα στερεότυπα τα οποία προωθούνται και αν πράγματι είναι στερεότυπα της ελληνικής κοινωνίας ή άλλων κοινωνιών στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του σήμερα».

«Ψεύτικη συνείδηση»

Η συνταύτιση με τη «γυάλινη πραγματικότητα» και τους πρωταγωνιστές του παιχνιδιού πιθανώς, όμως, να έχει και αρνητικές επιπτώσεις για τους τηλεθεατές, ιδιαίτερα τα παιδιά και τους νέους.

«Συνηθίζουμε να λέμε, όταν κάτι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ότι δημιουργεί μια “ψεύτικη συνείδηση” στους θεατές. Ότι δηλαδή η ζωή είναι ένα παιχνίδι. Η ζωή δεν είναι ένα παιχνίδι, όπου όλα είναι εξασφαλισμένα, προστατευμένα από μια εκπομπή. Η ζωή, η καθημερινότητα είναι σκληρός αγώνας. Αυτός ο σκληρός αγώνας παρουσιάζεται σε ένα τηλεοπτικό παιχνίδι, όπου αγωνίζονται όλοι να πετύχουν κάτι αλλά αν δεν το καταφέρουν δεν έγινε και τίποτα. Δεν χάνουν ούτε τη ζωή τους ούτε την ψυχολογία τους στερούνται, ούτε σε ψυχίατρο πάνε, ούτε αυτοκτονούν. Στην πραγματική ζωή, όμως, αυτά υπάρχουν. Για αυτό λέω ότι δημιουργεί μια “ψεύτικη συνείδηση”. Αυτό είναι ένα μεγάλο λάθος και αν το βλέπουν μικρά παιδιά και νέοι αυτό, θα σχηματίσουν εσφαλμένες αντιλήψεις για την ίδια τη ζωή» αναφέρει ο κ. Σακελλαρόπουλος.

Ο ίδιος εντοπίζει, όμως, και έναν λανθάνοντα Δαρβινισμό, που παρεισφρέει στο παιχνίδι: «Ότι δηλαδή ο δυνατός νικά. Ότι ο ανταγωνισμός οδηγεί στην επικράτηση του ισχυρού είδους».

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι το ριάλιτι δεν έχει και ορισμένα θετικά «μηνύματα», που αναδεικνύονται μέσα από αυτό.

Ανάμεσα σε αυτά, όπως αναφέρει ο κ. Σακελλαρόπουλος, είναι το ομαδικό πνεύμα και η συνεργασία. «Είναι μερικά στοιχεία που, ναι, είναι αρετές του παιχνιδιού. Και ειδικά για εμάς τους Έλληνες, που δεν είμαστε συνηθισμένοι, είναι καλό να μας τα λέει κάποιος. Είμαστε πολύ ατομοκεντρικά όντα» εξηγεί ο ίδιος.

Και ποια είναι η μεγάλη κριτική σε αυτού του είδους τα θεάματα, όπως την εντοπίζει ο κ. Σακελλαρόπουλος; «Κατά την αντίληψή μου, η ψυχαγωγία περιλαμβάνει και το παιδαγωγικό στοιχείο. Τα θεάματα αυτά δεν έχουν παιδαγωγικούς στόχους. Δεν έχουν το παιδαγωγικό στοιχείο, που είχε το αρχαίο ελληνικό θέατρο, που είχε ο κλασσικός κινηματογράφος. Αυτό το στοιχείο υπάρχει και στο θέατρο ή και άλλες εκπομπές που παίζονται στην τηλεόραση. Το Survivor μένει μόνο στην ψυχαγωγία. Δεν επιδιώκει να διαπαιδαγωγήσει, και καλά κάνει γιατί στη ζωή μας θέλουμε να καθόμαστε μια ή δύο ώρες να χαζεύουμε. Όποιος, όμως, μένει σε αυτό και το κάνει συνεχώς είναι άξιος της τύχης του».

Η «ανώδυνη» λύση και η «κλειδαρότρυπα» της τηλεόρασης

Ακριβώς αυτή η χαλαρότητα, όμως, είναι μια από τις πτυχές του τηλεριάλιτι, που φαίνεται ότι «μιλούν» στον ψυχισμό των Ελλήνων της κρίσης. Η κ. Δήμητρα Σφήκα, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια εξηγεί ότι το Survivor μπορεί να κάνει τους θεατές να αισθάνονται καλύτερα μέσα στη μιζέρια και την «γκρίζα» πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά. Και αυτό γιατί στις οθόνες τους βλέπουν ότι υπάρχουν και χειρότερα από όσα καλούνται εκείνοι να αντιμετωπίσουν.

«Σε μια περίοδο οικονομικής και ηθικής κρίσης, η εύπεπτη τηλεθέαση είναι κατά κύριο λόγο το πιο ανώδυνο στη βραδινή διασκέδαση. Οι προβληματισμοί είναι πολύ ανώδυνοι, οι συζητήσεις ρηχές, χωρίς να χρειάζεται μεγάλη σκέψη. Δίνουν την χαλαρότητα και την απομάκρυνση από τις σκέψεις που μας κατατρέχουν και αφορούν τα προβλήματα της καθημερινότητας» εξηγεί η κ. Σφήκα, και συμπληρώνει: «Το παιχνίδι δεν έχει πλειστηριασμούς, μνημόνια, δάνεια, προσφυγικά θέματα ή πολιτικές νύξεις»

Το γενικό θέμα, το οποίο διαπραγματεύεται το ριάλιτι, είναι το «παλεύω και επιβιώνω». «Πόσο αυτό αντικατοπτρίζει το σήμερα. Οι δυνατοί επιβιώνουν. Οι αδύναμοι φεύγουν. Η Ελλάδα του σήμερα» λέει η κ. Σφήκα, και συμπληρώνει:

«Ένα μήνυμα του παιχνιδιού είναι πως μπορούμε να ζήσουμε και με λίγα. Και ο τηλεθεατής με χρέη χιλιάδων ευρώ, το βράδυ ταυτίζεται με την ικανοποίηση του παίκτη, που θα φάει μια καρύδα. Αντίο, χρέη».

Η ειδικός στέκεται, επίσης, στα σημεία που κάνουν τους θεατές να ταυτίζονται με τους παίκτες σε ψυχολογικό επίπεδο.

Κάποιοι βλέπουν στο πρόσωπο των «μαχητών» και των «διάσημων» όλα αυτά που ήθελαν αλλά δεν έκαναν ποτέ στη ζωή τους. Για παράδειγμα, την ενασχόληση με αγωνίσματα. «Οι έφηβοι ταυτίζονται με τα δυνατά κορμιά και τρέχουν στα γυμναστήρια, γίνονται δυνατοί» αναφέρει η ίδια, και συμπληρώνει: «Οι παίκτες είναι κοινοί άνθρωποι, πιθανότατα μεγαλύτερης ταύτισης. Έχουν ευαισθησίες, κλαίνε, απομυθοποιούνται, φλερτάρουν. Η κλειδαρότρυπα της τηλεόρασης δίνει την ευκαιρία στους θεατές να δουν πίσω από την πεπατημένη».

Και αυτό ίσως να μην είναι κακό. «Αντέχει ο Έλληνας να προβληματιστεί όταν η μισή Ελλάδα παίρνει αντικαταθλιπτική αγωγή και η αύξηση των ηρεμιστικών είναι ανοδική;» διερωτάται η κ. Σφήκα.

cnn.gr